شاخص سهام نزدک چیست و چرا اهمیت زیادی در بازارهای مالی دارد؟

شاخص سهام نزدک (Nasdaq Composite Index) یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین شاخص‌های بورسی در جهان است که عملکرد صدها شرکت، عمدتاً از بخش فناوری و نوآوری‌های پیشرو، را در بورس نزدک (NASDAQ) ایالات متحده آمریکا منعکس می‌کند. این شاخص نه تنها دماسنج بازار فناوری جهانی است، بلکه نقش کلیدی در رصد وضعیت اقتصاد دیجیتال ایفا می‌کند. در این مقاله، ساختار، نحوه محاسبه، ویژگی‌ها، اهمیت، نقاط ضعف و قوت شاخص نزدک را با زبانی تخصصی و تحلیل‌محور مورد بررسی قرار می‌دهیم.

۱. ماهیت و ساختار شاخص نزدک

شاخص نزدک کومپوزیت (NASDAQ Composite) در سال ۱۹۷۱، همزمان با تأسیس بورس نزدک، راه‌اندازی شد. این شاخص متشکل از بیش از ۳۰۰۰ سهام شرکت است که سهام آن‌ها در بازار نزدک معامله می‌شود. نزدک، برخلاف شاخص‌هایی مانند داوجونز (که شامل تنها ۳۰ شرکت است)، مجموعه‌ای گسترده و متنوع از شرکت‌ها را پوشش می‌دهد.

نکته کلیدی:

تمام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس نزدک (اعم از شرکت‌های آمریکایی و غیرآمریکایی)، شامل کمپانی‌های فناوری، زیست‌فناوری (biotech), مخابرات, خرده‌فروشی، امور مالی و حتی صنایع، می‌توانند در این شاخص وجود داشته باشند.

۲. نحوه وزن‌دهی و محاسبه شاخص

شاخص نزدک از فرمول وزنی مبتنی بر ارزش بازار (Market Capitalization-Weighted) استفاده می‌کند؛ یعنی شرکت‌هایی که ارزش بازار بزرگ‌تری دارند، تأثیر بیشتری بر تغییرات شاخص خواهند گذاشت.

فرمول محاسبه آن به صورت زیر است:

Nasdaq Composite = (ارزش بازار تجمعی تمامی شرکت‌ها در حال حاضر / ارزش بازار تجمعی در زمان پایه) × مقدار پایه

مقدار پایه در مارس ۱۹۷۱ برابر ۱۰۰ تعیین شد.

ویژگی مهم:

سهم شرکت‌های بزرگ فناوری مانند Apple، Microsoft، Amazon، Alphabet (Google)، Meta Platforms (Facebook)، Tesla و NVIDIA در نوسان شاخص نزدک بسیار بالاست؛ به طوری که بعضاً، مجموع ارزش بازار تنها ۱۰ شرکت بزرگ، تا ۴۰ درصد کل این شاخص را تشکیل می‌دهد.

۳. ویژگی‌ها و تفاوت‌های کلیدی نزدک با سایر شاخص‌ها

• تمرکز بر فناوری: نزدک به عنوان شاخصی بسیار فناوری‌محور شناخته شده و حدوداً ۵۰ درصد ترکیب وزنی آن متعلق به شرکت‌های فناور و اینترنتی است، در حالی که شاخص S&P500 یا داوجونز چنین تمرکزی ندارند.
• گستردگی و تنوع: این شاخص شامل سهام شرکت‌های بزرگ، متوسط و کوچک است، در حالی که برخی شاخص‌ها مثل داوجونز فقط ۳۰ شرکت بزرگ را شامل می‌شوند.
• پذیرش شرکت‌های غیرآمریکایی: نزدک میزبان شرکت‌های بین‌المللی بسیاری (مثلاً Baidu از چین یا Mercado Libre از آمریکای لاتین) است.

۴. اهمیت و کاربردهای نزدک

الف) شاخص سلامت فناوری جهانی

سرمایه‌گذاران، مدیران سبد سرمایه و تحلیل‌گران اقتصادی از نزدک به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت و چشم‌انداز رشد فناوری جهانی یاد می‌کنند. رشد سریع این شاخص معمولاً نشانه‌ای از رونق نوآوری و امیدواری به آینده دیجیتال است.

ب) شاخص احساسات بازار

نزدک به علت حضور گسترده شرکت‌های پیشرو، به سرعت نسبت به تغییر شرایط اقتصادی و سیاست‌های پولی واکنش نشان می‌دهد. مثلا، تغییر نرخ بهره یا انتشار گزارش‌های درآمدی شرکت‌های فناوری بلافاصله در نمودار نزدک منعکس می‌شود.

ج) معیار سرمایه‌گذاری و ابزار مالی

• ابزارهای مشتقه مختلفی مثل ETF، آتی (Futures) و اختیار معامله (Options) بر شاخص نزدک وجود دارد؛ از جمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به Invesco QQQ Trust (QQQ) اشاره کرد که عملکرد آن دقیقاً نزدک ۱۰۰ را دنبال می‌کند.
• سرمایه‌گذاران نهادی و شخصی با الگوبرداری از ترکیب نزدک، سبدهای متنوع با تمرکز بر فناوری طراحی می‌کنند.

۵. نقد و نقاط ضعف شاخص نزدک

• وابستگی بیش از حد به غول‌های فناوری: تمرکز وزنی بالا روی چند غول فناوری، نزدک را نسبت به تحولات خاص این شرکت‌ها (مانند افت ارزش سهام اپل یا مایکروسافت) آسیب‌پذیر می‌سازد.
• ریسک حباب فناوری: سابقه حباب دات‌کام در اوایل دهه ۲۰۰۰ نشان داد که رشد شدید و غیرمنطقی قیمت سهام شرکت‌های فناوری می‌تواند به سقوط شدید شاخص و زیان‌های سنگین برای سرمایه‌گذاران منتهی شود.
• نوسان بالا: نزدک در مقایسه با شاخص‌هایی مثل S&P500 دارای نوسانات بیشتری است؛ ویژگی که هم فرصت و هم تهدید محسوب می‌شود.

۶. عملکرد تاریخی نزدک

از زمان تأسیس (۱۹۷۱) تا به امروز، نزدک یکی از پربازده‌ترین شاخص‌ها در دنیا بوده است. موج رشد بعد از بحران مالی ۲۰۰۸، همه‌گیری کرونا و پذیرش فناوری، نزدک را به رکوردهای تاریخی جدید رساند. هرچند، در دوره‌هایی همچون ترکیدن حباب دات‌کام (۲۰۰۰-۲۰۰۲) و رکودهای اقتصادی، سقوط‌های سنگینی را نیز تجربه کرده است.

جمع‌بندی

شاخص سهام نزدک کورپوزیت، نماینده اصلی بورس نزدک و دماسنج کلیدی دنیای فناوری و نوآوری جهانی است. این شاخص نقش بی‌بدیلی در اقتصاد دیجیتال و جهت‌دهی به سرمایه‌گذاری‌ها ایفا می‌کند، با این حال، باید ریسک‌های ناشی از تمرکز و نوسان آن را نیز در تحلیل‌ها مدنظر قرار داد. نزدک، ابزاری ضروری برای معامله‌گران، تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در دوران اقتصاد نوین است.